کود پسته: معرفی بهترین کود برای پسته + راهنمای مصرف

کود پسته یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در افزایش کیفیت و کمیت محصول پسته می‌باشد. این کود حاوی مواد مغذی ضروری برای رشد و نمو درختان پسته است. در ادامه به شرح جزئیات بیشتری درباره این کود می‌پردازیم:

کود پسته معمولا از ترکیب مواد آلی و معدنی تشکیل می‌شود. مواد آلی موجود در آن مانند کود حیوانی یا کمپوست، منجر به بهبود ساختار خاک و افزایش رطوبت می‌گردد. از طرفی، مواد معدنی نظیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم برای تامین نیازهای غذایی گیاه ضروری هستند.

استفاده از کود پسته باعث تقویت سیستم ریشه درختان، افزایش طول عمر و مقاومت آن‌ها در برابر آفات و بیماری‌ها می‌شود. علاوه بر این، باعث افزایش میزان گلدهی، تشکیل بهتر میوه و در نهایت افزایش عملکرد محصول پسته می‌گردد. قبل از تعریف و بررسی کامل کود پسته بیاید ابتدا به خود پسته بپردازیم:

کود پسته چیست؟

با توجه به تعریف کود که به مجموعه موادی ( چه با منشاء آلی و طبیعی و چه با منشاء شیمیایی) گفته می شود که باعث تقویت رشد گیاهان و بهسازی شرایط خاک بستر کشت و تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می شود. از این رو هر ماده کودی که به درختان پسته داده شود، چه به صورت چالکود، همراه با آب آبیاری،  محلول پاشی برگی، و …. کود پسته گفته می شود. کوددهی به درختان پسته متناسب با نیازهای غذایی این درخت بوده و با توجه به آزمون خاک باغ تحت کشت پسته، نیازهای غذایی درختان پسته به عناصر ماکرو و ریزمغذی­ها، شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه ایجاد باغ پسته، مدیریت تلفیقی آبیاری و کنترل آفات و امراض و ….  متفاوت خواهد بود.

بهترین کودها برای پسته؟

بهترین کود برای درختان پسته در واقع کودی است که طیف گسترده­ای از عناصر غذایی مورد نیاز این درخت را شامل شود. با توجه به اینکه درخت پسته در هر مرحله از رشد و باردهی به عناصر غذایی و معدنی متفاوتی نیاز دارد، به همین جهت بهترین کود برای پسته کوی خواهد بود که عناصر مورد نیاز درخت را در زمان مناسب و مورد نیاز درخت در اختیار آن قرار دهد.

اولین قدم در تهیه و تجویز بهترین کود برای درختان، انجام آزمون خاک از خاک تحت کشت درختان است. نتایج ارائه شده در آزمون خاک بهترین راهنما جهت تشخیص کمبود و یا بیش­بود عناصر غذایی است.  این نتایج در ارائه­ی یک دستورالعمل صحیح، موثر و البته علمی و کارشناسی شده­ی کودی بسیار راه­گشا خواهد بود.

طیف وسیع نیازهای غذایی درختان پسته باعث می­شود که کود مناسب برای این گیاه علاوه بر عناصر غذایی ماکرو و اصلی، شامل عناصر غذایی میکرو و ثانویه باشد.

شایان ذکر است که کود آلی مایع غنی شده NKS⁺ رویش سبز مخصوص درختان پسته، حاوی عناصر آلی نظیر: نیتروژن، پتاسیم، گوگرد، کربن آلی، هیدروژن، اکسیژن و …. است. و همچنین این کود به جذب سایر عناصر غذایی مانند: روی، آهن، مس، فسفر، کلسیم، منگنز، بر، منیزیوم و …. از طریق مکانیسم کیلیت کنندگی تیوسولفات­ها و پلی سولفیت­های موجود در کود کمک می­کند. این مواد می­توانند فعالیت­های میکروارگانیسم­های خاک و اثر کود در میوه­دهی را بهبود دهند. کودهای آلی غنی شده رویش سبز با افزایش انحلال عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیاز مصرفی گیاهان به این عناصر را تامین می­کنند. پتاسیم در بین عناصر غذایی به خاطر متحرک بودن و حلالیت در بافت های گیاهی عنصر متمایزی به حساب می آید. کودهای آلی رویش سبز حاوی عناصر آلی و گوگرد محلول می باشد و باعث افزایش عملکرد در سه بخش مهم یعنی تقویت گیاهان، دفع آفات، امراض،کنترل قارچ­ها و نیز اصلاح خاک می شود.

به طور کلی باید بیان داشت که تغذیه و کوددهی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در سلامت و ثمردهی درختان پسته است. البته عوامل دیگر از جمله مبارزه با آفات و امراض گیاهی، جلوگیری از ایجاد انواع تنش­های محیطی و دمایی و آب و هوایی، راندمان صحیح و بهینه­ی آبیاری، و ….. حتما در داشتن یک درخت سالم و به دنبال آن محصول سالم و پربار موثر هستند.

عواملی که در افزایش راندمان کوددهی و برنامه غذایی در درختان پسته موثر هستند شامل:

• عدم کوددهی در مدت زمان خواب درختان پسته که عمدتا در بیشتر مناطق در اواسط فصل پاییز تا اواسط زمستان می­باشد. زیرا در این بازه زمانی توانایی جذب عناصر غذایی توسط درخت کم بوده و بهره­برداری مناسبی از کوددهی انجام نمی­شود.
• با شروع فعالیت درختان پسته در اوایل اسفند ماه، کوددهی به درختان آغاز شده و توصیه به مصرف کودهای فسفر بالا و سایر عناصر غذایی ماکرو مورد نیاز درخت می­شود.
• محلول پاشی فروت ست ( عمدتا شامل عناصر غذایی ازت، روی و بور و …. ) در آغاز فصل بهار حتما توصیه می­شود.
• کودهای حاوی مقادیر بالای پتاسیم، بور، روی و هیومیک اسید در ماه­های اوج فعالیت درختان که عمدتا در فصل تابستان است، توصیه می­شود.
• پس از برداشت محصول، به منظور تقویت درختان پسته برای فصل رشد بعدی و همچنین مقاومت درخت در برابر سرمازدگی و سایر تنش­های محیطی، حتما کوددهی انجام شود.

انواع روش­های کوددهی به درختان پسته:

روش­های مرسوم در کوددهی به درختان پسته عمدتا 3 روش زیر هستند:

کوددهی همراه با آب آبیاری

در این روش با جذب بهتر و سریع­تر عناصر از طریق ریشه­ها، گیاه بیشترین میزان مورد نیاز خود را از عناصر غذایی موجود در کود خواهد داشت و می­تواند این عناصر غذایی را به راحتی از ریشه به اندام­های فوقانی هدایت کند.

محلول پاشی بر روی برگ

در مواقعی که باید عناصر غذایی خاصی و در زمان اندک در اختیار گیاه قرار بگیرد از روش­های محلول­پاشی استفاده می­شود. همچنین عموما سم­پاشی­ها و مبارزات با آفات و امراض گیاهی نیز به روش­های محلول­پاشی انجام می­شود.

روش چالکود

همان روش کوددهی خاکی است. که با هدف تقویت خاک بستر رشد درختان پسته و جذب طولانی­تر عناصر غذایی توسط ریشه انجام می­شود، در این روش در قسمت سایه انداز درخت با حفر چاله­هایی کود­های عموما جامد را چال کرده تا درخت در دراز مدت از تجزیه عناصر غذایی موجود در کود استفاده کند.

جدول کوددهی پسته و مقدار مصرف کود در درختان پسته

کود آلی مایع غنی شده NKS ⁺  رویش سبز، مخصوص درختان پسته حاوی گوگرد، پتاسیم، نیتروژن، ماده آلی می­باشد. کوددهی درختان پسته با استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده NKS⁺ رویش سبز فواید زیر را به دنبال دارد:

• تامین برخی عناصر مورد نیاز پسته به ویژه گوگرد، پتاسیم، نیتروژن و کربوهیدرات ها و نیز افزایش جذب ریزمغذی ها.
• افزایش مقاومت پسته در برابر تنش های محیطی.
• مصرف کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز در درختان پسته، مصرف سموم را تا 90 درصد کاهش می دهد.
• تقویت بنیه­ی گیاه، بهبود جوانه زنی، افزایش اندام های هوایی و نیز افزایش حجم ریشه درختان پسته.
• کود آلی مایع غنی شده رویش سبز در افزایش مقاومت درختان پسته به بیماری، آفات و امراض گیاهی، خشکی، سرمازدگی و سایر تنش های محیطی نقش موثری دارد.
• کود آلی مایع غنی شده رویش سبز با حضور کربن اکتیو و گوگرد محلول، در تعدیل و کاهش PH خاک موثر بوده و کاهش اثرات سوء شوری منابع آب و خاک را در پی دارد.
• این کود باروری خاک را افزایش می دهد ( ملاک باروری خاک تولید بالا و با کیفیت محصول است) و مواد آلی از مهمترین فاکتورهای افزایش باروری و حاصلخیزی خاک به شمار می­آید.
• گوگرد در ساختمان اسیدهای آمینه و تولید پروتئین نقش حیاتی داشته، و افزایش عملکرد محصول درختان پسته از طریق وجود گوگرد در ساختمان اسیدآمینه و تولید ویتامین و پروتئین در گیاه انجام می­گردد.

نکته: کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص درختان پسته هم با آب آبیاری و هم به روش محلول پاشی قابل استفاده است و توصیه می شود در دماهای بیشتر از 30 درجه سانتی گراد برای محلول پاشی دز مصرفی کود نصف گردد.

جدول مقدار و زمان استفاده از کود آلی مایع  غنی شده رویش سبز مخصوص پسته

نکته مهم:

• مقادیر مصرفی قید شده در جدول برای درختان پسته بالای 10 سال است. برای کوددهی درختان زیر 10 سال مقدار مصرفی کود در هر مرحله نصف شده و مقدار 20 لیتر در هکتار همراه با آب آبیاری می باشد.
• کود NS ( نیتروژن و گوگرد ) یکی دیگر از کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز می باشد، این کود نیز برای درختان پسته قابل استفاده می باشد با این تفاوت که از این کود فقط در مرحله یخ آب زمستانه می توان استفاده کرد. کود آلی مایع NS به هیچ عنوان نباید محلول پاشی برگی شود.

حالا بیاید کمی با خود پسته آشنا شویم.

پسته چیست؟

گیاه پسته با نام علمی (Pistacia vera L) گياهی نيمه گرمسيری از خانواده آناکاردیاسه (Anacardiacae) می­باشد، شکل ظاهری آن به صورت درخت کوچکی است که در خاورمیانه و آسیای مرکزی به صورت گسترده رشد می­کند.

ايران یکی از مهم‎ترين صادرکنندگان پسته است به‎طوری‎که سطح زیرکشت باغ‎های پسته ایران بیش از 316000 هکتار (توليد سالانه حدود 240 هزار تن پسته خشک) می‌باشد. (آمارنامه کشاورزی، 1394). بر اساس آمار دفتر مرکزی انجمن پسته ایران واقع در استان کرمان پیش بینی می­شود که از سال 1402 با افزایش چشم­گیر درصد تولید پسته در کشور روبه رو باشیم. و این موضوع باعث تثبیت نام کشور ایران در زمره­ی بزرگترین تولیدکنندگان پسته در بین کشورهای جهان خواهد شد.

کشور ایران یکی از رویشگاه­های اصلی پسته در جهان بوده و هم­اکنون نیز جنگل­های وسیع پسته­های خودرو در شمال شرق ایران مورد بهره برداری قرار می­گیرند. ( دومین همایش ملی پسته ایران، 1397).

علاوه بر این در بسیاری از استان های کشورمان سطح زیر کشت باغات پسته بسیار زیاد بوده و این استان­ها در کشت این محصول بسیار موفق عمل می­کنند. استان­هایی نظیر: کرمان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سمنان، مرکزی، یزد و ….. .

گونه های گیاه پسته عمدتا با آب و هوای گرم و خشک و زمستان­های سرد سازگاری دارند. موارد کشت گونه­های پسته متنوع است، برخی گونه­ها برای مصارف خوراکی از مغز پسته، برخی دیگر هم به عنوان پایه تکثیر و برخی که همان درختان نر هستند به منظور تامین گرده در فرایند گرده افشانی کشت می­شوند. در درختان پسته، شاخه­های جانبی ثمر می­دهد و با توجه به عمر طولانی درختان پسته دوره­ی باروری این درخت می­تواند بسیار بلند مدت باشد.

پدیده­ی سال آوری در درختان پسته

با بالغ شدن درختان پسته ( عموما 10 سالگی به بعد ) الگوهای ثمردهی در این درختان متفاوت می­شود، به این معنی که در یک سال درختان ثمردهی بالا و قابل توجهی داشته و در سال بعد ثمردهی کمتری دارند. که این پدیده را سال آوری درختان پسته می­نامند.

پدیده سال آوری به چه عوامل بسیاری بستگی دارد؟

تغییرات فیزیولوژیک در هنگام گلدهی و تأثیر این تنش ها در تشکیل میوه، تجمع کربوهیدرات، میزان جذب نور توسط درخت، شیوه­های هرس مورد استفاده در باغ، برنامه غذایی و کوددهی، تاثیرگذاری آفات و بیماری­های گیاهی، تنش­های محیطی و آب و هوایی و …. .  درختان پسته هم به صورت دوپایه‌ای و گاها به صورت تک پایه هم وجود دارند. گل‌های نر و ماده در فصل بهار و قبل از ظهور برگ‌ها به صورت خوشه رشد کرده و آماده گرده افشانی می­شوند. عموما گرده‌افشانی درختان پسته به وسیله باد بوده اما گاها پیش می­آید که به علت گرده افشانی ناقص در باغات و یا کم بودن تعداد درختان نر،  باید از روش­های مصنوعی جهت گرده افشانی استفاده کرد. در روش های مصنوعی باغداران عموما با قرار دادن یک شاخه دارای خوشه­های گرده­ی نر در یک ظرف آب و نصب آن در کنار خوشه­های ماده، به عمل گرده افشانی کمک می­کنند. شایان ذکر است معمولا در شرایطی که در هر هکتار باغ پسته تعداد درختان نر کمتر از 25 ( درخت نر مناسب ) باشد، باید اقدام به گرده افشانی مصنوعی کرد. ( منظور از اصطلاح درخت نر مناسب، درختی است که از نظر زمان گلدهی دقیقا برابر با زمان گلدهی درختان ماده باشد). به صورت استاندارد در باغات و بسته به مساحت باغ از نسبت 1 به 8 تا 1 به 24 ( به ازای هر 24 درخت ماده، یک درخت نر) می­توان استفاده کرد.

البته در سالیان اخیر روش­های نوین جهت بارور ساختن درختان ماده و انجام کامل فرایند گرده افشانی مورد استفاده قرار گرفته است که ایجاد میدان مغناطیسی  و گرده افشانی الکترواستاتیکی یکی از این روش­ها می­باشد. در شرایط آب و هوایی مناسب توسط ماشین آلات مخصوص، یک میدان الکتریکی ضعیف بین بار منفی القا شده در سطح گیاهان و بار مثبت موجود در هوا، به وجود می­آید. این میدان در اطراف نقاط ( مثلا کلاله) بزرگ تر شده و اگر مثلا دانه­های گرده پراکنده شده  توسط باد بار الکتریکی داشته باشند، نیروی الکتراستاتیک می­تواند بر جذب گرده تاثیر بگذارد. (شایان ذکر است این روش در ایران مرسوم نبوده و مورد استفاده قرار نمی­گیرد و کارایی آن در سطح جهانی در حال آزمایش است). بعد از انجام عمل گرده افشانی پوسته ها بارور می­شوند و کم کم بزرگ شده تا در مرحله بعد هسته شروع به رشد کرده و بتواند پوسته را پر کرده و بشکافت و پسته خندان و بالغ شود. معمولا فصل رسیدگی پسته در اوایل پاییز بوده و با توجه به آب و هوای منطقه زیر کشت، بعد از نشانه های رسیدگی پسته ها می­توان برداشت محصول را آغاز نمود.

خاکی که درخت پسته در آن کشت می­شود باید دارای بافت سبک و قابلیت نفوذپزیری بالایی باشد به این علت که ریشه­های درختان پسته تا عمق زیادی قابلیت رشد و نفوذ را دارند. از این رو درختان پسته عموما مقاومت بالایی در زمستان­های سرد و طولانی دارند و هر چه ریشه­ها رشد بهتری داشته باشند، درخت مقاوم تر و پربارتر خواهد بود. درختان پسته به صورت کلی عمر طولانی دارند و در شرایط مطلوب و دور از تنش­های محیطی شدید گاها تا 300 سال می­توانند زنده بمانند. به طور کلی درخت پسته بومی مناطقی با آب و هوای گرم و خشک و دارای زمستان های متعادل است. و در آب و هواهای مرطوب و سرد توانایی رشد و ثمردهی خوبی ندارد.

آفات مهم درختان پسته

درختان پسته نیز همچون سایر درختان میزبان آفات بسیاری است، که باید در زمان مناسب شناسایی و مبارزه با آن­ها انجام گیرد. در غیر این صورت ممکن است خسارات زیادی را به محصول پسته وارد کند. در موارد زیر به بررسی برخی از مهم­ترین آفات درختان پسته می­پردازیم:

پسیل پسته: یکی از مهم‌ترین آفات درختان پسته است که به شیره خشک نیز معروف ‌است. پسیل که یک حشره کوچک است شیره درختان را توسط اندام­های مکنده دهانی خود مکیده و از منابع پروتئین گیاه استفاده می­کند و با این کار باعث پوک شدن پسته می­شود. همچنین با ایجاد لکه­هایی بر روی برگها، باعث ریزش برگ و نهایتا کوچک ماندن دانه های پسته و عدم یکنواختی رشد دانه های پسته می­شود. کودهای آلی مایع غنی شده NKS⁺  رویش سبز مخصوص درختان پسته به علت دارا بودن مواد آنتی پسیل و همچنین ترکیبات گوگردی از حمله این آفت به درختان پسته و خسارات احتمالی آن جلوگیری می­کند.

کپک پودری درخت پسته: کپک پودری یا همان سفیدک پودری، عامل ایجاد لکه­های سفید تا قهوه­ای رنگ در قسمت­های پایینی برگ­ها بوده و نقطه آسیب این آفت، آسیب به برگ­های درخت می­شود.

کنه: آفت کنه با تاثیر بر روی برگ­های درختان پسته و تغییر رنگ برگ­ها به سبز تیره و سپس چرمی شدن برگ­ها، باعث بروز آسیب­های جدی به درختان پسته به خصوص در مراحل رشد رویشی و ظهور برگ­ها می­شود.

شپشک پسته: این آفت که اندازه بزرگتری نسبت به سایر آفات دارد، عموما بر روی برگ­ها یا شاخه­ها قابل مشاهده است و علاوه بر آسیب­های شدید برگی باعث می­شود دانه­های پسته پوک و یا نیم پر ( نیم مغز ) شوند.

پروانه چوب­خوار درخت پسته: به آفت کرمانیا نیز معروف است و از مخرب­ترین آفات درختان پسته محسوب می­شود. کرمانیا با تغذیه از سرشاخه­ها موجب از بین رفتن کل خوشه و در نهایت شاخه­های درخت پسته می­شود.

سوسک سرشاخه­ خوار پسته: این سوسک با نام سیسکو معروف است. تاثیرگذاری این آفت به حدی مخرب است که در صورت بروز و شیوع به طور کلی باردهی درخت را از بین برده و عملا محصولی از درخت به بار نمی­نشیند. همانگونه که از اسم این آفت مشخص است از سرشاخه­های درختان پسته تغذیه خود را شروع کرده و با ایجاد کانال­هایی در داخل شاخه­ها تمام شیره درخت را مکیده و در نهایت شاخه را کاملا خشک می­کند.

شته درخت پسته: نقطه اثر شته­ها در درختان پسته برگ­ها هستند. شته­ها عامل بروز عارضه گال و تولید عسلک در درختان پسته می­شوند. تغییر رنگ لبه­های برگها به قرمز و آسیب برگی و کاهش محصول و عملکرد از خسارات این آفت است.

با توجه به تنوع و تعداد و پراکندگی زیاد آفات و بیماری­های پسته و عوامل مختلف موثر در این امر، شناسایی به موقع و پیشگیری از شیوع آفات در باغات پسته اهمیت ویژه­ای دارد. با توجه به آسیب زننده بودن استفاده زیاد و بی رویه از سموم و آفت کش­های شیمیایی و تاثیرات مخرب آن­ها در محیط زیست. توجه به روش­های نوین و تلفیقی کنترل آفات و بیماری­ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بین استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده شرکت رویش سبز به علت وجود ترکیبات گوگردی که سبب کنترل و خنثی کردن اثرات مخرب آفات می­شود، شایان توجه بوده و می­توان از اثرات مثبت این کودهای آلی در موضوع کنترل آفات و بیماری­ها استفاده کرد.

انواع رقم­های پسته

از مهم‌ترین ارقام تجاری پسته ایران می­توان پسته اکبری، پسته خنجری، پسته کله قوچی، پسته احمدآقایی، پسته فندقی یا اوحدی و …… را نام برد. کشور ایران از دیرباز از پیشگامان کشت پسته در جهان بوده و همه ساله سهم قابل توجهی در صادرات این محصول ارزشمند به سایر کشورهای جهان دارد.

این دانه ارزشمند علاوه بر ارزش غذایی بالایی که دارد، فواید بسیاری را برای بدن به دنبال دارد از جمله آن می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

بهبود سلامت قلب، کنترل فشار خون، کاهش کلسترول مضر خون، تقویت و  سلامت چشم، تقویت قوای جنسی مردان، کنترل وزن و کمک به رژیم­های کاهش وزن، کمک به بهبود دیابت، ضد التهاب، تقویت سیستم ایمنی بدن و….. .

منابع:

• اسماعيل پور، ع. 1378. بررسي و مقايسه 28 رقم پسته در شرايط اقليمي رفسنجان. طرح تحقیقاتی موسسه تحقيقات پسته کشور. ص. 58-74.

آمارنامه کشاورزی. 1394. وزارت جهاد کشاورزی. معاونت برنامه ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. جلد سوم. محصولات باغی. ص. 25-24.

• رزیان، شیما و پاک کیش، زهرا. 1397. نقش کودهای آلی در افزایش عملکرد پسته. دومین همایش ملی پسته ایران. دانشگاه ولیعصر رفسنجان. شهریور ماه 1397